نوروفیدبک و بیوفیدبک چیست ؟ فوائد و کاربردهای نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک(Neurofeedback) چیست و چگونه کار می‌کند؟

در نوروفیدبک سنسورهایی كه الكترود نامیده می‌شوند بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند.این سنسورها فعالیت الکتریکی  مغز فرد را ثبت و در غالب امواج مغزی (در اغلب موارد به شکلشبیه‌ سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهند.در این حالت پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها باامواج مغزی شخص انجام می‌شود.

 به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یااز دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی بهشرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یافیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند . نوروفیدبک در واقع یک فرایندآموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را فرا می‌گیرد. در طول آموزش، فعالیت مغزتوسط اداره هشیار و ناهشیار توجه كنترل می‌شود. یادگیری هشیارانه زمانی اتفاق می‌افتدكه فرد در می‌یابد كه چطور سیگنال فیدبك به توجه و وضعیت ذهنی او ارتباط پیدا می‌كند.

 قسمت عمده یادگیری در سطح ناهشیار اتفاق می‌افتد، جائیكه مغزتدریجاً می‌تواند بصورت مستقیم و خودكار سیگنال فیدبك را كنترل كند. مهارت‌هایجدید كه بصورت آگاهانه و نا آگاهانه بدست آمده‌اند در طول آموزش درونی می‌شوند وبطور خودكار به فعالیت‌های روزانه فرد منتقل می‌شوند. این کار درست مانند یاد گرفتنرانندگی است. همانطور که رانندگی پس از یادگیری کامل به صورت یک سری اعمال خودکاردر می‌آید و هیچگاه فراموش نمی‌گردد، مهارت‌هایی نیز که مغز در طی آموزش نوروفیدبکفرا می‌گیرد ماندگار خواهند بود.

بنابراین نوروفیدبک به مغز کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چطور خودش را تنظیم و نواقصعملکردی خود را برطرف نماید. لذا هیچ‌گونه دستکاری یا مداخله ماده خارجی وجودندارد که بخواهد عوارض جانبی داشته باشد یا وابستگی ایجاد کند. با نوروفیدبک ماتنها مهارتهای جدیدی را فرا می‌گیریم، مهارت‌هایی که ما و مغزمان را بیش از پیشتوانمند می‌سازد.

از دید روانشناسی، چنین به نظر می‌رسد كه آموزش و تمرین تمركز، فرایندهای ارتباط،رشد و بلوغ عصب‌شناختی در مغز را تحریك و افزایش می‌دهد. این وقتی اتفاق می‌افتدكه نورون‌ها طی آموزش به ایجاد ارتباطات سیناپسی (ارتباط بین نورونی) جدید وادارشده و باعث بهبود عملكرد مغز در مناطق خاص می‌شوند. همچنین شواهدی وجود دارد كهبین فعالیت موج آلفا و جریان خون مغز ارتباط مستقیمی وجود دارد.

به عبارت دیگر وقتیفرد موفق می‌شود كه برای مدتی وضعیت افزایش موج آلفا را حفظ كند، مغز وی خون بیشترو در نتیجه اكسیژن و غذای بیشتری دریافت می‌كند. این مسئله سبب می‌شود كه نورون‌هایآسیب دیده به بازتولید و بهبود هدایت سیگنال‌های الكتریكی خود بپردازند.

توانایی سلول‌های عصبی به ایجاد ارتباطات سیناپسی و مسیرهای جدید در مغز،نوروپلاستیسیتی  نام دارد. یك مثال برای این حالت وقتی است كه منطقه جدیدی درمغز كاركردهای یك منطقه دیگر را به عهده می‌گیرد. به این ترتیب در طی آموزشنوروفیدبك، نورپلاستیستی وارد عمل می‌شود.

کاربردهای درمانینوروفیدبک و بیو فیدبک:

-= درمان  میگرن و سردردهای تنشی:

 امروزه بیوفیدبک بهترین و موثرترین روش درمان میگرن شناخته شده است و به جرات می توان گفت درمانی موثرتر از این روش تاکنون شناخته نشده است وبطور دائمی و ماندگار میگرن وسردرد را بهبودی می بخشد و میزان رضایت مراجعین  در برخی مواردتا 100% می رسد.

-بیش‌فعالی/كمبودتوجه (AD/HD): بیش از هر زمان دیگری، برای درمان AD/HD از نوروفیدبكاستفاده شده است. 85-80% کودکان مبتلا به AD/HD به وسیلهنوروفیدبك بهبودی كامل می‌یابند و البته با بهره گیری از مشاورین رفتار درمانگر درکنار درمان نوروفیدبک میزان رضایت مراجعین به 100% هم میرسد. 

- اضطراب (Anxiety): بسیاری از متخصصان،بكارگیری نوروفیدبك به منظور درمان اضطراب را یكی از عمده‌ترین موارد و زمینه‌هایاستفاده از نوروفیدبك می‌دانند. اكثر آن‌ها معتقدند اضطراب یكی از اولین مواردیبود كه به نوروفیدبك پاسخ داد. نتایج پژوهشی نشان می‌دهد كه در حدود 90-80% ازبیماران اضطرابی با این روش بهبود یافته‌اند.

- ناتوانی یادگیری (Learning Disability) این اختلالات درسنین دبستان شایع هستند. در درمان این اختلالات، نوروفیدبك تحول بزرگی ایجاد كردهاست. در این مورد نوروفیدبك پاسخگوست  و معمولاًبا كامل كردن یك دوره درمانی بهبودی ثابتی حاصل می‌شود وتا 90% اختلال برطرف میگردد. 

- اختلالات خواب: اولین تغییراتی كه مراجعین عموماً بعد از شروع درمان بانوروفیدبك مشاهده می‌كنند، تغییر و تنظیم خوابشان است. بنابراین می‌توان ازنوروفیدبك در درمان اختلالات خواب نیز استفاده كرد. 

- صرع، آسیب مغزی و سكتهمغزی: در انواع صرع و در مواردی كه داروهامؤثر نبوده‌اند و بیماری بسیار مزمن و غیرقابل كنترل بوده است نوروفیدبك در درمان70 تا 90% بیماران موفق بوده است. 

- آسیب مغزی : نوروفیدبک سبب بهبود مشکلات ناشی از آسیب‌ و سکته مغزی می‌شود.از آن‌جمله می‌توان به بهبود در حافظه، سردرد، گیجی و حواس‌پرتی، سرگیجه، مشکلات تمرکزی، اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی، اختلالات خواب، تحریك‌پذیری،مشكلات ادراك بینایی و دیسلكسی اشاره کرد.

-دردهایمزمن و سردردهای میگرنی: درمانگران و پزشكانیكه از نوروفیدبك برای درمان دردهای مزمن و سردردهای میگرنی استفاده كرده‌اند،اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات میگرن در اكثر موارد با استفاده از این روش كاهشمی‌یابد و حتی از بین می‌رود. 

- افسردگی: در مورد بیماران مبتلا به افسردگی اساسی كه هیچ درمانی برایآن‌ها كارساز نبوده، نوروفیدبك در اغلب موارد بهبوددهنده بوده است و بمیزان 70%تا90% پاسخگو بوده است .

ـ ترس های مرضی(فوبیا):بسیاری ازافراد دچار ترس های مرضی ازجمله ترس از فضاهای تاریک،ترس از حیواناتوجانوران مختلف،ترس از ارتباط با دیگران(social phobia )و.می باشند ودراغلب موارد نوروفیدبک وبیوفیدبک می تواند تا میزان 90% اختلالفوبی را بطور ریشه ای برطرف نماید.

- سوءمصرف مواد: مطالعات نشان داده است كه در مقایسه با درمان‌های موجود برایترك اعتیاد، درمان با نوروفیدبك از بسیاری از روش‌های دیگر موفق‌تر بوده است.علاوه براین، درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را كاهش می‌دهد و در درازمدتاحتمال عود و بازگشت را پایین می‌آورد.

نحوه برگذاری جلسات درمان با نوروفیدبك:

ابتدا شرح حالی ازمراجع گرفته می‌شود. سپس او روی صندلی مخصوص و راحتی می‌نشیند. 2 الكترود به گوش‌هایمراجع و یك الكترود به سر او، در جای مناسب متصل می‌شود (بنا به تشخیص درمانگر).سپس از بیمار خواسته می‌شود تا كاملاً آرام باشد و به صفحه كامپیوتری كه در مقابلشقرار دارد نگاه كند.

درمانگر برنامه خاصیبرای بیمار در نظر گرفته است كه متناسب با مشكل اوست. (این برنامه‌ها شبیه بازیكامپیوتری هستند). بیمار كار خاصی انجام نمی‌دهد بلكه مغز اوست كه همه‌ كارها راانجام می‌دهد. پس از چندین جلسه تمرین و تكرار، مغز تكالیف را می‌آموزد و خود رابا آن‌ها تطبیق می‌دهد. در پایان جلسه الكترودها از بیمار جدا می‌شود و در صورتوم تكالیفی برای انجام در منزل به او داده می‌شود.

به منظور هرچه بهتربودن نتایج حاصل از درمان و پایداری بیشتر اثرات درمانی، تعداد جلسات باید به حدیباشد كه درمان تكمیل شود. مدت معمول جلسات 40 دقیقه است، ممكن است در برخی مواردكمی طولانی‌تر یا كوتاهتر باشد. حداقل 2 تا 3 جلسه در هفته توصیه می‌شود. امابرگزاری 3 تا 5 جلسه در هفته باعث تسهیل درمان می‌شود. برای قطع درمان وتثبیت آنباید به تدریج فاصله جلسات را زیاد كرد.

 ابتدا دو هفته یكبار و در صورتی كه بهبودی ادامه پیدا كرد ماهییك بار. اگر به محض از بین رفتن علائم و نشانه‌های بیماری، درمان را قطع كنیم،ممكن است پس از گذشت مدتی مثلاً 3 ماه یا 9 ماه تمامی نشانه‌های بیماری برگردند.در اینجاست كه تصور می‌كنیم نوروفیدبك بی‌تأثیر بوده است. اما باید بدانیمنوروفیدبك در حقیقت نوعی یادگیری است و كاملاً واضح است كه هرچه تكرار و تمرینبیشتر باشد، یادگیری نیز بهتر و بیشتر خواهد بود و آموخته‌ها دیرتر از بین می‌روندو به ثبات و پایداری می رسند.

تا به امروز هیچ تاثیر منفی از نوروفیدبك گزارش نشده است، بلكه تمام اثراتی كهداشته مثبت بوده است. بدترین حالت این است كه نوروفیدبك نتواند تغییری در علائمبیماری به وجود آورد.
همزمان كردن مصرف دارو با نوروفیدبك در برخی از اختلالات نه تنها عوارض بدی ندارد،بلكه باعث می‌شود تأثیر داروها را بیشترنماید و پس از مدتی داروها قطع شوند.

مزیت‌هایدرمان تكنولوژیك نوروفیدبک  نسبت به دارو درمانی
1. نداشتنعوارض جانبی و اثرات سوء برخی داروها (از جمله اثرات سوء داروها کاهش انعطاف‌پذیریمغز است).
2. داشتناثرات درمانی پایدار .
3. بهبودبیماری در مواردی ‌که دارو‌درمانی تنها علائم را موقتا از بین می‌برد، مانند AD/HD، وسواس‌های شدید،افسرده‌خویی ،  اضطراب و. .
4. تنظیمکل فعالیت‌های مغز و رفع مشکلات ناشی ازعدم تنظیم کارکردی مغز.

در حقیقت داروها به عنوان یك ماده خارجی سعی در تنظیم فعالیت‌های مغز دارند. بنابراینبا قطع آن‌ها، نظم ایجاد شده در مغز نیز از بین می‌رود و مغز مجدداً برای اینكهتنظیم خود را به دست آورد نیازمند داروست. این مسئله به عنوان اثر تنظیمی داروها شناخته می‌شود در حالیكه هدف نوروفیدبك آموزش خودتنظیمی به مغز است و سعی دارد به مغز یاد دهد كه چگونه خود را تنظیم كند.

در نتیجه پس از درمانبا نوروفیدبك، مغز با مواجهه با مشكلات جدید و خارج شدن از نظم خود، نیازمند مادهدارویی خارجی نمی‌باشد چرا كه می‌تواند از طریق فرایند خودتنظیمی، نظم جدید خود رابدست آورد.
در واقع در دارودرمانی به مغز ماهی داده‌ایم، در‌حالی‌كه در نوروفیدبك به مغزماهیگیری یاد داده‌ایم.»

فواید دیگرنوروفیدبك
از آنجا که نوروفیدبک به تنظیم کارکرد مغز می‌پردازد، لذا در ارتقاء توانمندی ها ومهارت های مختلف ذهنی و شناختی مانند بهینه سازی تصمیم گیری، افزایش خلاقیت، تقویتحافظه، افزایش تمرکز، کاهش استرس و اضطراب، افزایش هماهنگی جسم و بدن (بویژه درورزشکاران)، افزایش توانمندی‌های هنری از جمله در موسیقی و . تأثیر فوق‌العاده‌ایداشته باشد. امروزه بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌های معتبر جهانی از جملهناسا(سازمان علوم فضایی آمریکا) از این روش و سایر روش‌های مبتنی بر بیوفیدبک، بهمنظور بهینه‌سازی عملکرد پرسنل خود استفاده می‌ کنند.

 تاریخچه نوروفیدبک:

همه چیز در سال‌های دهه 1960 شروع شد. دكتر باری استرمان BarrySterman،محقق دانشگاه UCLA كالیفرنیا، مشغول به انجام تحقیقاتی درباره فعالیت عصب‌شناختیمرتبط با خواب بود كه در خلال آن موفق به كشف امواج 14 هرتز در EEG مغز گربه‌هایمورد آزمایش گردید. این امواج با كاهش تنش عضلانی در گربه‌ها ارتباط داشتند وبعدها نام SMR به خود گرفتند.دكتر استرمان و گروهش به تحقیقات خود ادامه دادند تا ببینند كه آیا گربه‌ها درازای دریافت پاداش (شیر)، تولید امواج SMR در مغز خود راافزایش می‌دهند یا خیر؟ پاسخ مثبت و نتیجه رضایت بخش بود. به دنبال آن دكتراسترمان هدایت تحقیقاتی برای NASA را برعهده گرفت كه در آن به ارزیابی سمیبودن سوخت موشك پرداخت (افرادی كه در معرض سوخت قرار می‌گرفتند دچار حالاتاستفراغ، سردرد، افزایش دم‌ و بازدم (هواگیری)، توهم و تشنج می‌شدند).

دكتر استرمان گربه‌هارا در معرض مقدار زیادی سوخت قرار داد و در آن‌ها حالات استفراغ، سر و صدا، افزایشهواگیری، بزاق‌آوری، حملات تشنجی و مرگ را به دنبال هم مشاهده كرد. اما یك گروه ازگربه‌ها واكنش دیگری نشان دادند كه باعث تعجب گروه تحقیق شد. آن‌ها توانستند وقوعحملات را در دوز بیشتری نسبت به دوز قابل تحمل برای گربه‌های دیگر متوقف كنند.

 گروه با مراجعه به سوابق گربه‌ها دریافتند كه این گروه از گربه‌هاپیش از این طی مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفتهبودند. دكتر استرمان تحقیقات خود را روی انسان و در مورد بیماران مبتلا به صرعادامه داد. او تاكنون مقالات زیادی درباره استفاده از نوروفیدبك نوشته است.

ساعات کاری: همه روزه  بجز ایام تعطیل 9 صبح الی 9

تهیه و تنظیم:رویا طاهری روانشناس و نوروتراپیست عضو انجمن و نظام  روانشناسی کشور

ویروس کرونا و تاثیرات منفی آن بر سلامت روان افراد

تاثیر اعجاب انگیز نوروتراپی بر ترک الکل

انجام مشاوره های تحصیلی و انتخاب رشته کنکور توسط مشاورین مجرب